Çiftlerde gebeliğin sağlanması için bayanın yumurtlamasına, erkeğin spermlerinin sayısının, hareketinin ve yapısının kâfi bulunmasına ve bu iki cinsiyet hücresinin birleşmesi için buluşmanın gerçekleşeceği tüplerin açık bulunmasına gerek vardır.
Farklı faktörler haricinde tek başına yaş faktörü bayan için bağımsız bir risk faktörü olup hudut bedel olarak kabul edilen 35 yaştır. 35 yaş altı bayanlar için korunmasız sistemli cinsel münasebete karşın 1 yıl ortasında gebelik olmama durumunda infertilite niçinlerinin araştırılmasına başlanmalıdır.
Grafik-1’de görüldüğü üzere; bayan yaşının fertilite dediğimiz hamile kalabilme kabiliyeti açısından değeri vardır. Buradaki grafikte 35 yaş üstündeki bayanlarda yumurtalık yani over işlevlerinin düşüşe geçtiği ve bayanın yıllık hamile kalabilme suratının azalarak seyrettiği görülmektedir.
Grafik-1
İnfertil çiftlerde niçinlerin yaklaşık yarısının bayana öteki yarısının ise erkeğe ilişkin olduğuna İnfertilite başlığı altında değinilmişti.
İnfertilite tedavileri çiftlere özeldir. Yeterli teşhis konulmuş çiftlerde gerekli kurallar sağlanıyorsa yardımla üreme tedavisinin birinci basamaklarından birisi aşılamadır (IUI). Uygun çiftlerde genel olarak aşılamada muvaffakiyet %12-%15 civarındadır. 2-3, nadiren de 4 adet aşılama uygulamasında başarısızlık olmuş ise yardımla üremenin öbür bir uygulaması olan Tüp Bebek yani IVF planlanır.
Tüp Bebek (IVF) konusunda bilgi almak isterseniz ana menüden ilgili kısmı tıklayabilirsiniz.
Türkiye’de Sıhhat Bakanlığı yönetmeliklerine bakılırsa; hekim tarafınca öteki bir formülle hamile kalamayacağının saptandığı olgular hariç; Tüp Bebek (IVF) uygulamalarına devlet tarafınca ekonomik katkı verilmez. Başka taraftan; yönetmeliklere uygun olan 2 aşılama programı yapıldığı biçimde sonuç alamamış olan ailelere, bu süreçleri belgelemek kaydı ile 3 farklı IVF uygulamasına devlet ekonomik dayanak vermektedir.
Aşılama (IUI) kimlere uygulanabilir?
Erkekte semen pahaları uygun olan, bayanda yumurtalık rezervi kâfi olup boyalı rahim sinemasında (HSG) de tüpleri yani kanalları açık olan ve yönetmeliklere uygun olan çiftlerde Tüp Bebek (IVF) girişimindilk evvel birinci tedavi yaklaşımı Aşılama (IUI = Intra Uterin Inseminasyon)olmalıdır.
Bilhassa sebebi açıklanamayan infertilite sorunu bulunan çiftlerde aşılama usulünden gebelik başarısı elde etme talihi yüksektir.
Aşılama endikasyonları (uygulama niçinleri) hangileridir?
Erkekte semen tahlilinde zayıflık (subfertilite)
sebebi açıklanamayan infertilite
Rahim ağzına (serviks) ilişkin meseleler (geçirilmiş operasyonlar vb.)
Erkekte boşalma sıkıntıları
Endometriozis erken periyot (evre I ve II) olgular
Bağışıklık sıkıntılı (immünolojik) infertilite olguları
Aşılama kimlere yapılmamalıdır?
Tüpleri tıkalı ya da önemli bozukluklar gösterenler
Erkek semen tahlil sonuçları önemli seviyede bozuk olanlar
Endometriozis ileri periyot (evre III ve IV) olgular
Bayanda yumurtalık rezervi düşük olanlar
Aşılamada gebelik başarısı nedir?
Uygulama başına gebelik oranı %9-%20 ortası değişir ve ortalamada %15 civarındadır.
bayanın yaşı aşılama muvaffakiyetini etkileyen değerli konulardandır. 26-30 yaş ortası bayanlarda aşılama başarısı %14 civarında iken bu oran 41-45 yaş için %4.7’ye düşmektedir.
Çiftlerde infertilite müddetinin de aşılama muvaffakiyetinde tesirli olduğu görülmektedir. Genel kıymetlendirme; korunmasız beraberlik mühletleri 4 yıldan fazla olan çiftlerde muvaffakiyetin daha düşük olduğu istikametindedir. Bu olgularda tedavi usulünün Tüp Bebeğe (IVF) yönlendirilmesi daha doğrudur.
Endometriozis olgularında ise evresine göre aşılama başarısı, hastalığı olmayan bireylere kıyasla daha düşüktür (Örn: Hastalıksız kümede muvaffakiyet %25 civarında iken hastalıklı evre I-II’de %22-23, hastalıklı evre III-IV’te ise %5 civarındadır).
Aşılamada uygulama sayısı ne olmalıdır?
Azamî 3-4 uygulama yapılabilir. Lakin sonuç alınamayan olgularda Tüp Bebeğe (IVF) geçiş düşünülmelidir.
Genel kabulümüz; niçinleri ve şartları uygun olarak yapılmış birinci 2-3 adet aşılama uygulamasından sonuç alınamamış ise, olguda tüp bebeğe geçişi önermekteyiz.
Aşılama için semen bedellerinin (spermiogram) değeri var mıdır?
Semen tahlilinde yani erkeğin sperm bedellerinin incelenmesinde kimi incelemeler (volüm, pH, beyaz kan hücreleri, vb.) haricinde 3 ana inceleme kesinlikle yapılarak değerlendirilmelidir. Bunlar:
Sperm sayısı (konsantrasyon),
Sperm hareketliliği (motilite) ve
Spermlerin yapısıdır (morfoloji).
Kıymetler açısından standart bir semen tahlilinde (spermiogram tetkiki):
1. Semen Volume: 1.5 mL (1.4 – 1.7 ml)
2. Sayı:
Total Sperm Sayısı: Boşalma başına 39 milyon
Sperm Konsantrasyonu (Sayısı): 15 milyon/mL (12 – 16 milyon/ml)
3. Vitalite(Canlılık): %58 canlı (%55 – %63)
4. Hareketlilik:
Progressive yani ileri yanlışsız doğrusal hareketlilik (motilite) %32 (%31 – %34)
Total Motilite (progressive + non-progressive yani doğrusal + doğrusal olmayan sarhoş yürüyüşüne benzeri, döne dolaşa hareket) %40 (%38 -%42);
5. Morpholoji öbür bir ifadayle yapısal olağan formlar: Kruger kriterlerine nazaran: %4
Aşılama uygulamalarında optimal data için semen parametre bedelleri ne seviyelerde olmalıdır?
Semen Sayısı (Konsantrasyon): Aşılama uygulamasında standart semen tahlil kararı 5 milyon/ml – 10 milyon/ml ortası kabul edilir. Bu durumlarda aşılamadan başarılı sonuçlar alınabilmekte iken; 5 milyon/ml’nin altındaki sonuçlar daha az başarılı olmaktadır (Örn: Araştırmalarda sayısı 5 milyon/ml’nin altında olan olguda gebelik oranı %18.8 iken sayısı 5 milyon/ml’nin üzerinde olanlarda gebelik oranları % 30.3 düzeyine kadar yükselmektedir).
Semen sayısı değerlendirmelerinde laboratuvarda yıkama sistemi ile semen özel bir uygulamaya tabi tutularak yıkanmış semen sayıları ayrıyeten not edilebilir ve değerlendirmeye alınabilir. Bu niçinle semen sayısı pahaları yıkama öncesi ve yıkama daha sonrası pahalar olarak da incelenir. Yıkama yapılmamış standart semen tahlilinde yıkama öncesi total hareketli-motil sperm sayısı (YÖ-TMSS): 10 milyon/ml civarındaki kıymetlerinde 5-10 milyon/ml gebelik başarısı yüksek bulunmuştur.
Hareket (Motilite): Semen tahlili incelenmesinde hareketlilik oranı ile gebelik oranları içinde da alakalar olabilir. Standart semen tahlilinde bakılan motilitede, immotil spermlerin (hareketsiz spermler) sayılarının %70 ve üzerinde olma durumunda gebelik oranlarında yaklaşık %50’den %20 civarına düşüş görülebilir.
Aşılamada yıkanmış semen kullanmasının gayesi nedir?
Aşılama olgularında semen kalitesini arttırmak, bilhassa de gebelik talihine olumlu tarafta tesir yapabilmek hedefi ile laboratuvarlarda semen yıkaması yapılabildiğini üstte belirtmiştik. Laboratuvar şartlarında steril ortamlarda özel filtrasyon teknikleri ile yapılan yıkama süreci daha sonrasında rahim içine konulacak spermler hazır hale gelir. Bu hazırlanmış spermler hem yapısal olarak düzgün, tıpkı vakitte hareketlilik açısından en uygun spermler olup aşılamada azamî kararın alınmasına yardımcı olurlar.
Yıkama daha sonrası total motil (hareketli) sperm sayısının (YS TMSS) değerlendirmesi
Aşılama açısından değer taşır. Yıkama daha sonrası TMSS 1 milyon/ml’nin altında ise gebelik bahtı epey düşük ya da yoktur. Yıkama daha sonrası TMSS 1 milyon/ml – 10 milyon/ml içinde ise gebelik oranları %15-%18 aralığındadır.
Morfoloji (Yapı):
Semen tahlilinde bedellendirilen bir öbür parametre, spermlerin yapıları yani morfolojik görünümleridir.
Morfolojik olarak bozuk olan spermlerin sayıları ne kadar yüksek ise muvaffakiyet o ölçüde düşük olacaktır. Bilhassa bu durum standart semen tahlilinde sayının 5 milyon/ml’nin altında olduğu olgularda daha besbellidir. Morfolojik bozuk sperm sayısı %70’in üzerinde olan olgularda gebelik oranları %40’lardan yaklaşık %20’lere düşer.
Aşılama uygulaması bilgileri:
Uygulamada bayan yaşı için ülkü yaş 30’un altı olmalıdır.
Olguda farklı sıkıntılardan fazla servikal faktör (rahim ağzı sorunları) yahut
Anovulatuar (yumurtlama) problemli infertilite bulunmalıdır.
Total motil sperm sayısı (TMS), 5 milyon/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Spermlerin yıkama daha sonrası konsantrasyonu (sayısı) 1 milyon/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Hekimin seçtiği tedavi usulüne nazaran yumurtalıklar iğneli ilaçlarla uyarılır. 16 mm’den küçük en az 2 folikülün (arasında yumurta ihtiva eden ve yumurtalıkların ultrason takibi ile izlenebilen içi sıvı dolu balonumsu yapıların) gelişmiş olması beklenmelidir.
Yumurtanın tabip tarafınca saptanan çatlama basamağı gününe gelinde çatlatma iğnesi (HCG hormonu ihtiva eden iğne) yapılır. bu vakitte bayanın kanındaki estrojen (E2) konsantrasyonu, 500 pg/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Yıkanmış spermlerin bayanın rahim içine transferi, steril yumuşak kateterler ile yapılmalıdır.
Aşılama uygulamasının görsel bilgilendirmesi
Şekil-1’de 1-5 basamaklarında gösterildiği üzere follikülleri uygun ölçülere gelerek çatlatma iğnesi yapılmış olgularda iğniçin 34-36 saat daha sonra yıkanmış sperm örneği hekim tarafınca hanımın rahim iç boşluğuna vajinal yol kullanılarak ve epeyce ince, yumuşak bir kateter aracılığı ile iletilir ve aşılama olayı tamamlanır. Olgu 15 dakika kadar sırt üstü konumda istirahat ettikten daha sonra olağan aktivitesini sürdürür.
Şekil-1
Şekil-2’de aşılama yapılış tekniği yenidenlanmış ve karın içi rahim, tüp ve yumurtalıklar haricinde mesane, barsak kesitinde de yansıtılmıştır.
Şekil-2
Not: Bu mevzuda genel kaynak bilgiler, Prof. Dr. G. Serdar Günalp’in ‘’IUI’da Başarıyı Etkileyen Faktörler’’ isimli çalışmasından özetle alınmıştır.
Farklı faktörler haricinde tek başına yaş faktörü bayan için bağımsız bir risk faktörü olup hudut bedel olarak kabul edilen 35 yaştır. 35 yaş altı bayanlar için korunmasız sistemli cinsel münasebete karşın 1 yıl ortasında gebelik olmama durumunda infertilite niçinlerinin araştırılmasına başlanmalıdır.
Grafik-1’de görüldüğü üzere; bayan yaşının fertilite dediğimiz hamile kalabilme kabiliyeti açısından değeri vardır. Buradaki grafikte 35 yaş üstündeki bayanlarda yumurtalık yani over işlevlerinin düşüşe geçtiği ve bayanın yıllık hamile kalabilme suratının azalarak seyrettiği görülmektedir.
Grafik-1
İnfertil çiftlerde niçinlerin yaklaşık yarısının bayana öteki yarısının ise erkeğe ilişkin olduğuna İnfertilite başlığı altında değinilmişti.
İnfertilite tedavileri çiftlere özeldir. Yeterli teşhis konulmuş çiftlerde gerekli kurallar sağlanıyorsa yardımla üreme tedavisinin birinci basamaklarından birisi aşılamadır (IUI). Uygun çiftlerde genel olarak aşılamada muvaffakiyet %12-%15 civarındadır. 2-3, nadiren de 4 adet aşılama uygulamasında başarısızlık olmuş ise yardımla üremenin öbür bir uygulaması olan Tüp Bebek yani IVF planlanır.
Tüp Bebek (IVF) konusunda bilgi almak isterseniz ana menüden ilgili kısmı tıklayabilirsiniz.
Türkiye’de Sıhhat Bakanlığı yönetmeliklerine bakılırsa; hekim tarafınca öteki bir formülle hamile kalamayacağının saptandığı olgular hariç; Tüp Bebek (IVF) uygulamalarına devlet tarafınca ekonomik katkı verilmez. Başka taraftan; yönetmeliklere uygun olan 2 aşılama programı yapıldığı biçimde sonuç alamamış olan ailelere, bu süreçleri belgelemek kaydı ile 3 farklı IVF uygulamasına devlet ekonomik dayanak vermektedir.
Aşılama (IUI) kimlere uygulanabilir?
Erkekte semen pahaları uygun olan, bayanda yumurtalık rezervi kâfi olup boyalı rahim sinemasında (HSG) de tüpleri yani kanalları açık olan ve yönetmeliklere uygun olan çiftlerde Tüp Bebek (IVF) girişimindilk evvel birinci tedavi yaklaşımı Aşılama (IUI = Intra Uterin Inseminasyon)olmalıdır.
Bilhassa sebebi açıklanamayan infertilite sorunu bulunan çiftlerde aşılama usulünden gebelik başarısı elde etme talihi yüksektir.
Aşılama endikasyonları (uygulama niçinleri) hangileridir?
Erkekte semen tahlilinde zayıflık (subfertilite)
sebebi açıklanamayan infertilite
Rahim ağzına (serviks) ilişkin meseleler (geçirilmiş operasyonlar vb.)
Erkekte boşalma sıkıntıları
Endometriozis erken periyot (evre I ve II) olgular
Bağışıklık sıkıntılı (immünolojik) infertilite olguları
Aşılama kimlere yapılmamalıdır?
Tüpleri tıkalı ya da önemli bozukluklar gösterenler
Erkek semen tahlil sonuçları önemli seviyede bozuk olanlar
Endometriozis ileri periyot (evre III ve IV) olgular
Bayanda yumurtalık rezervi düşük olanlar
Aşılamada gebelik başarısı nedir?
Uygulama başına gebelik oranı %9-%20 ortası değişir ve ortalamada %15 civarındadır.
bayanın yaşı aşılama muvaffakiyetini etkileyen değerli konulardandır. 26-30 yaş ortası bayanlarda aşılama başarısı %14 civarında iken bu oran 41-45 yaş için %4.7’ye düşmektedir.
Çiftlerde infertilite müddetinin de aşılama muvaffakiyetinde tesirli olduğu görülmektedir. Genel kıymetlendirme; korunmasız beraberlik mühletleri 4 yıldan fazla olan çiftlerde muvaffakiyetin daha düşük olduğu istikametindedir. Bu olgularda tedavi usulünün Tüp Bebeğe (IVF) yönlendirilmesi daha doğrudur.
Endometriozis olgularında ise evresine göre aşılama başarısı, hastalığı olmayan bireylere kıyasla daha düşüktür (Örn: Hastalıksız kümede muvaffakiyet %25 civarında iken hastalıklı evre I-II’de %22-23, hastalıklı evre III-IV’te ise %5 civarındadır).
Aşılamada uygulama sayısı ne olmalıdır?
Azamî 3-4 uygulama yapılabilir. Lakin sonuç alınamayan olgularda Tüp Bebeğe (IVF) geçiş düşünülmelidir.
Genel kabulümüz; niçinleri ve şartları uygun olarak yapılmış birinci 2-3 adet aşılama uygulamasından sonuç alınamamış ise, olguda tüp bebeğe geçişi önermekteyiz.
Aşılama için semen bedellerinin (spermiogram) değeri var mıdır?
Semen tahlilinde yani erkeğin sperm bedellerinin incelenmesinde kimi incelemeler (volüm, pH, beyaz kan hücreleri, vb.) haricinde 3 ana inceleme kesinlikle yapılarak değerlendirilmelidir. Bunlar:
Sperm sayısı (konsantrasyon),
Sperm hareketliliği (motilite) ve
Spermlerin yapısıdır (morfoloji).
Kıymetler açısından standart bir semen tahlilinde (spermiogram tetkiki):
1. Semen Volume: 1.5 mL (1.4 – 1.7 ml)
2. Sayı:
Total Sperm Sayısı: Boşalma başına 39 milyon
Sperm Konsantrasyonu (Sayısı): 15 milyon/mL (12 – 16 milyon/ml)
3. Vitalite(Canlılık): %58 canlı (%55 – %63)
4. Hareketlilik:
Progressive yani ileri yanlışsız doğrusal hareketlilik (motilite) %32 (%31 – %34)
Total Motilite (progressive + non-progressive yani doğrusal + doğrusal olmayan sarhoş yürüyüşüne benzeri, döne dolaşa hareket) %40 (%38 -%42);
5. Morpholoji öbür bir ifadayle yapısal olağan formlar: Kruger kriterlerine nazaran: %4
Aşılama uygulamalarında optimal data için semen parametre bedelleri ne seviyelerde olmalıdır?
Semen Sayısı (Konsantrasyon): Aşılama uygulamasında standart semen tahlil kararı 5 milyon/ml – 10 milyon/ml ortası kabul edilir. Bu durumlarda aşılamadan başarılı sonuçlar alınabilmekte iken; 5 milyon/ml’nin altındaki sonuçlar daha az başarılı olmaktadır (Örn: Araştırmalarda sayısı 5 milyon/ml’nin altında olan olguda gebelik oranı %18.8 iken sayısı 5 milyon/ml’nin üzerinde olanlarda gebelik oranları % 30.3 düzeyine kadar yükselmektedir).
Semen sayısı değerlendirmelerinde laboratuvarda yıkama sistemi ile semen özel bir uygulamaya tabi tutularak yıkanmış semen sayıları ayrıyeten not edilebilir ve değerlendirmeye alınabilir. Bu niçinle semen sayısı pahaları yıkama öncesi ve yıkama daha sonrası pahalar olarak da incelenir. Yıkama yapılmamış standart semen tahlilinde yıkama öncesi total hareketli-motil sperm sayısı (YÖ-TMSS): 10 milyon/ml civarındaki kıymetlerinde 5-10 milyon/ml gebelik başarısı yüksek bulunmuştur.
Hareket (Motilite): Semen tahlili incelenmesinde hareketlilik oranı ile gebelik oranları içinde da alakalar olabilir. Standart semen tahlilinde bakılan motilitede, immotil spermlerin (hareketsiz spermler) sayılarının %70 ve üzerinde olma durumunda gebelik oranlarında yaklaşık %50’den %20 civarına düşüş görülebilir.
Aşılamada yıkanmış semen kullanmasının gayesi nedir?
Aşılama olgularında semen kalitesini arttırmak, bilhassa de gebelik talihine olumlu tarafta tesir yapabilmek hedefi ile laboratuvarlarda semen yıkaması yapılabildiğini üstte belirtmiştik. Laboratuvar şartlarında steril ortamlarda özel filtrasyon teknikleri ile yapılan yıkama süreci daha sonrasında rahim içine konulacak spermler hazır hale gelir. Bu hazırlanmış spermler hem yapısal olarak düzgün, tıpkı vakitte hareketlilik açısından en uygun spermler olup aşılamada azamî kararın alınmasına yardımcı olurlar.
Yıkama daha sonrası total motil (hareketli) sperm sayısının (YS TMSS) değerlendirmesi
Aşılama açısından değer taşır. Yıkama daha sonrası TMSS 1 milyon/ml’nin altında ise gebelik bahtı epey düşük ya da yoktur. Yıkama daha sonrası TMSS 1 milyon/ml – 10 milyon/ml içinde ise gebelik oranları %15-%18 aralığındadır.
Morfoloji (Yapı):
Semen tahlilinde bedellendirilen bir öbür parametre, spermlerin yapıları yani morfolojik görünümleridir.
Morfolojik olarak bozuk olan spermlerin sayıları ne kadar yüksek ise muvaffakiyet o ölçüde düşük olacaktır. Bilhassa bu durum standart semen tahlilinde sayının 5 milyon/ml’nin altında olduğu olgularda daha besbellidir. Morfolojik bozuk sperm sayısı %70’in üzerinde olan olgularda gebelik oranları %40’lardan yaklaşık %20’lere düşer.
Aşılama uygulaması bilgileri:
Uygulamada bayan yaşı için ülkü yaş 30’un altı olmalıdır.
Olguda farklı sıkıntılardan fazla servikal faktör (rahim ağzı sorunları) yahut
Anovulatuar (yumurtlama) problemli infertilite bulunmalıdır.
Total motil sperm sayısı (TMS), 5 milyon/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Spermlerin yıkama daha sonrası konsantrasyonu (sayısı) 1 milyon/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Hekimin seçtiği tedavi usulüne nazaran yumurtalıklar iğneli ilaçlarla uyarılır. 16 mm’den küçük en az 2 folikülün (arasında yumurta ihtiva eden ve yumurtalıkların ultrason takibi ile izlenebilen içi sıvı dolu balonumsu yapıların) gelişmiş olması beklenmelidir.
Yumurtanın tabip tarafınca saptanan çatlama basamağı gününe gelinde çatlatma iğnesi (HCG hormonu ihtiva eden iğne) yapılır. bu vakitte bayanın kanındaki estrojen (E2) konsantrasyonu, 500 pg/ml’nin üzerinde olmalıdır.
Yıkanmış spermlerin bayanın rahim içine transferi, steril yumuşak kateterler ile yapılmalıdır.
Aşılama uygulamasının görsel bilgilendirmesi
Şekil-1’de 1-5 basamaklarında gösterildiği üzere follikülleri uygun ölçülere gelerek çatlatma iğnesi yapılmış olgularda iğniçin 34-36 saat daha sonra yıkanmış sperm örneği hekim tarafınca hanımın rahim iç boşluğuna vajinal yol kullanılarak ve epeyce ince, yumuşak bir kateter aracılığı ile iletilir ve aşılama olayı tamamlanır. Olgu 15 dakika kadar sırt üstü konumda istirahat ettikten daha sonra olağan aktivitesini sürdürür.
Şekil-1
Şekil-2’de aşılama yapılış tekniği yenidenlanmış ve karın içi rahim, tüp ve yumurtalıklar haricinde mesane, barsak kesitinde de yansıtılmıştır.
Şekil-2
Not: Bu mevzuda genel kaynak bilgiler, Prof. Dr. G. Serdar Günalp’in ‘’IUI’da Başarıyı Etkileyen Faktörler’’ isimli çalışmasından özetle alınmıştır.