Erken çocukluk devrinde yaşadığımız, gördüğümüz, bize karşı takınılan her türlü hal, tavır ve davranışlar yetişkinlik hayatımız boyunca bir epey alanda tesirlerini gösterir. Doğal burada çabucak şu parantezi açmak zorunda hissediyorum. İnsan her dem bir daha doğar. Bunu hiç unutmamalıyız. Ne yapalım, ben 6 yaşına kadar bu biçimde bir ailede büyüdüm, bana da bu biçimde davranmışlar, ben de bu biçimdeyim. Bu fikir kabul edilebilir değildir.
Çocukluk devri bizim kişiliğimizi şekillendirir ama ömrümüz çocukluk periyodundan ibaret değil. hiçbirimiz çocukluğumuzdan ibaret değiliz. Her aksilikte günah keçisi çocukluk devri yaşantıları ve aile olmamalı, fatura çocukluğa ya da anne babaya kesilmemelidir. İnsan zihninin 5-6 yaştaki haline takılıp kalasına müsaade vermemelidir. Allah akıl, idrak, vakit vermiş… Hayat seyahatinde yaşlanıyoruz ve öğreniyoruz.
Bir çocuğun gülme, konuşma, yemek yeme ya da oyun oynama biçimine baktığımız vakit ailesinden izlere rastlarız. Çocuğun tavır ve davranışları hakikat okuyanlara, çocuğun yetiştirilmesi hakkında bilgiler verir. Bu noktada anne babanın hal tavır ve kişilik yapıları devreye girer.
Çocuklarımız bize emanettir. Emanetlerimizi en âlâ biçimde topluma kazandırmak için uğraş göstermeliyiz. Ebeveynin çocuk yetiştirmedeki istikrarlı davranışları aile içi bağlantı ve bağlantıları güçlendirir. Bunun yanında çocuğun özgüven maharetlerini geliştirir. bir daha ebeveyn tavır ve davranışları mahremiyet şuurunun gelişmenini dayanaklar.
Çocuğa mahremiyet şuuru kazandırılmadıysa; çocuk kendisinin ve karşısındakinin hudutlarını koruyamayacak, özgüven gelişmeninde sağlıklı yol alamayacak, kendini dışarıdaki tehdit ve tehlikelere karşı açık hale getirecek, duygusal, fizikî ve ruhsal ihmal ve istismar karşısında kendini ve ötekini savunamayacaktır. Ebeveyn hal ve tavırları, çocuğun mahremiyet şuuru kazanmasında ve özgüven gelişmeninde hayli değerlidir. Unutulmamalıdır ki; özgüven eksikliği olan çocuk, dışarıdaki arka niyetli şahısların en kolay avı olacaktır. Bu yüzden çocuklarımızın özgüvenlerinin gelişmesi konusuna bilhassa dikkat etmeli, onları desteklemeliyiz.
Çocuğun kişilik gelişmeninde, toplumsal gelişmeninde, akademik muvaffakiyetinde, özgüven gelişmeninde ve tüm bedelleri kazanmasında ebeveyn tutum ve tavırları değerlidir.
Demokratik anne baba tavırları: Çocuğun yaşı kaç olursa olsun onun kararlarına hürmet duyulur, onun fikri önemsenir, çocuğun temel gereksinimleri karşılanır ve sevgi gösterilir. Çocuğun başarısı ödüllendirilirken başarısızlığı cezalandırılmaz ve ailenin katı kurallar yoktur. Bu sayede çocuk kendini rahatça söz edebilir.
Çok hami ebeveyn tavırları: Ebeveynin “aman düşecek, aman bir şey olacak, aman canı acıyacak” vb. hal, tavır ve yaklaşımları ile karşılaşırız. Ziyan görmesin diye daima denetim altında tutulan ve kısıtlanma ile karşılaşan çocuğun kendini tanımasına fırsat verilmediği için; çocuk tek başına hareket edemez, özgüveni gelişmez, kendi kararlarını alamaz ve kendini gerçekleştiremez. Çocuk ailenin dışına çıktığında, ailesinin onu koruduğu kadar kendisini koruyacak birileri ile karşılaşamayacak ve dışarıdan gelebilecek her türlü tehlikeye açık hale gelecektir.
Cezalandırıcı, otoriter anne baba tavırları: Çocuk daima korkar, iyi-kötü davranış ayrımı yapamaz. Daima bir baskı hali vardır, çocuğun kişiliği hiçe sayılır, söylenenleri yapmadığında fizikî şiddet görür. Bu tutum ve tavırlar ile yetişen çocuğun kendine itimadı gelişmez.
Kararsız- tutarsız anne baba tavırları: Anne-baba kendi ortalarında kararsızdırlar. Annenin evet söylemiş olduğine baba hayır, babanın evet söylemiş olduğine anne hayır der. Çocuk her durumda farklı bir yanıt duyar ve bu tutarsız tutumlar çocuğun kişilik gelişmenine olumlu katkı sağlamaz.
Çocuk merkezli ebeveyn tavırları: Çocuğun dediği neredeyse buyruk üzeredir, her dediği yapılır. Meskendeki dünya çocuğun etrafında döndürülür, çocuk her şey benim sayemde üzere bir algıyla büyürse o meskenden çıktığında, yani okul hayatının başlangıcıyla meskenden uzaklaşmaya başladığında da dünyanın kendi etrafında dönmesini isteyecek, arkadaşları üzerinde hâkimiyet ve otorite kurmaya çalışacaktır. Hâkimiyet ve otorite kurmaya çalışırken; hudut şuuru ve toplumsal mahremiyet şuuru kazanamadığı için ahenk sorunları niçiniyle akranlarıyla zorluk yaşayacak, paylaşmayı bilmediği için de alaka kuramayacak ve yalnızlaşacaktır.
Destekleyici tavır: Olmasını istediğimiz, hoşgörülü ebeveyn biçimidir. Destekleyici tavır ile büyüyen çocuk; mahremiyet- merhamet- adalet ve gibisi faziletleri ömrüne işleyebilmiş ve bu hünerlerini kazanmış, kendine ve etrafına güvenen, sağlam, işbirlikçi, memnun ve arkadaş canlısıdır.
Mahremiyet şuurunda çocuğa kazandırmaya çalışılanlariçinde; dışarıda yaşayabileceği bir tehlike ya da makûs bir dokunuşa reaksiyon verebilmesi, yakında güvenebileceği biri var ise yanına gitmesi, hayır diyebilmesi, vücudunu koruyabilmesidir.
Mahremiyet şuuru kazandırılmamış çocuğun hayatında anne babanın yetiştirme sürecine baktığımızda küçüktür bir şey olmaz, anlamaz, büyüyünce hatırlamaz ve gibisi yaklaşımlar ağır basmaktadır. Çocuğu kalabalıkların içerisinde soyup giydiren, daha küçük diye uluorta altını değiştiren tutum tavırla yetişen çocuk, dışarıda ne kendini ne kendi mahremini ne de ötekinin mahremini koruyabilir. Mahremiyet şuurundan uzak yetişen çocuk arkadaşlarıyla dışarıda oyun oynuyorken terlediğinde bir anda tişörtünü çıkarıp atabilir örneğin. Zira bunu niye yapmaması gerektiğini o birinci toplumsal yapıda öğrenemedi. Çocuk öğrenmediğini ömründe uygulamaya geçiremez.
Mahrem bölgelerin nereler olduğu kültürden kültüre, geleneklere, inanca ve yaşantıya nazaran değişiklik göstermektedir. Mahremiyet şuuru kazandırmada dikkat edilmesi gerekenlerden bahsetmek gerekirse; evvela çocuğa mahrem bölgeleri tanıtılmalı ve bu bölgeleri muhafazası öğretilmelidir.
-Çocuğa mahrem bölgelerinin kendisine özel olduğu, kimsenin özel bölgelerine dokunamayacağı, dokunmak isteyen olursa reaksiyon göstermesi ve ailesine anlatması gerektiği, ayrıyeten kendisi müsaade vermeden kimsenin onu öpmesine müsaade vermemesi gerektiği öğretilmelidir. Bu şuurun oluşmaması ileride büyük sorunların kapısını aralayabilir.
-Küçüktür anlamaz, bir şey olmaz yaklaşımı büyük bir yanılgıdır. Bilakis fazlaca şey olur. Bu tuzağa düşmemek gerekir. Çocuğun doğduğu birinci gün itibariyle onun mahremiyetine evvel ebeveynleri hürmet duymalıdır. Bir oburunun yanında giydirilmemeli, bezlememeli, altı değiştirilirken çok vakit geçirilmemelidir.
-Çocuğun gelişimi ve karakteri yaşa bağlı olarak değişim göstermektedir. Bu niçinle her ebeveyn çocuğunun gelişim özelliklerine ve karakterine göre öz bakım hünerleri çocuğa kazandırılmalıdır.
-Tuvalet eğitimi esnasında çocuğun kullandığı lazımlık ortalık yerde bulunmamalıdır.
-Tuvalet eğitimiyle başlayan süreçte çocuğa; muhtaçlıklarını giderdikten daha sonra paklığını nasıl yapacağı öğretilmeli, banyosunu yapabileceği konusunda cesaretlendirilmeli, yardım etmek için girilmesi gerektiği vakit içinderda çocuğun iç çamaşırları üzerinde olmalı ve mahremiyetin kıymeti hissettirilmelidir.
-Anne baba çocuğa öğretmeye çalıştıklarını kendi ömürlerinde uygulamalıdır. Çocuk duyduklarıyla değil; gördükleriyle daha kolay öğrenir. Çocuk daima müşahedeler, her davranışı fotoğraf makinesi üzere çekip kaydeder. Bu yüzden ebeveynin davranışlarına, tutum ve tavırlarına hayli dikkat etmeleri gerekir. örneğin çocuğun mahrem bölgelerini kapatarak konutta gezmesini öğretmeye çalışırken anne baba da meskende mahrem bölgelerini kapatarak gezmelidir. Çocuğa tuvalet kapısının kapalı tutulması gerektiği öğretilmeye çalışılırken ebeveynde tuvalet kapısını kapalı tutmalıdır.
-Çocuğa HAYIR deme marifeti kazandırılmalı, oyuncak-kıyafet ve aksesuar seçimi yaşına ve cinsiyetine uygun olmalı, çocuğun ekran başında sınırsız ve denetimsiz vakit geçirmesine müsaade edilmemeli, çocuk için uygun olmayan sevgi sözcükleri ile çocuğa hitap edilmemeli, yanına gitmek dahi istemediği bireye ebeveyni tarafınca kendisini sevdirmesine zorlayan “git bakayım sevecek seni” vb. yaklaşımlardan uzak durulmaldır, konutun adresi öğretilmeli ve aile fertlerinin numaraları ezberletilmelidir.
Ebeveynin mahremiyet eğitimi ya da şuurunu kazandırmada çocuğu sürece dâhil etmesi gerekir. Örnek vermek gerekirse; ailece televizyonda bir dizi/film izliyorken uygunsuz bir sahne ile karşı karşıya kalındığını düşünelim. O anda ebeveynin apansız kanalı değiştirmesi çocukta merak uyandıracaktır. Her birimizin elinin altında ekran ve internet olduğunu unutmayalım. İstediğimiz rastgele bir mevzu özelinde neredeyse tüm detaylara yazılı ve görsel biçimde ulaşabiliyoruz. Merakı uyanan çocuk bir de okuma yazma biliyorsa kapattığımız kanaldaki yayınla alakalı merakını gidermek için odasına gidecek ve kapatılan sahneyi tahminen daha fazlasını izleyecektir.
Kanalı kapatmak yerine, o sahneye çocukla beraberyken denk gelindiyse; anne ya da baba o sahnenin, o sahnede yaşanan durumun güzel olmadığıyla alakalı yansısını muhakkak etmeli ancak bunu direkt çocuğa söylememeli, bunun yanlış olduğuyla alakalı yorumunu genele anlatır üzere anlatmalıdır. O sahnede yaşananların yanlış olduğu, mahremiyete uygun olmadığı lisana getirilmeli daha sonra kanal değiştirilmelidir.
Bir anda kanal kapatıldığında çocukta merak uyanır ve çocuk merakını yalnız kaldığı anda inançsız ortamda gidermeye çalışır. Çocuğu geliştiren elbette merak duygusudur. Dikkat edilmesi gereken geliştirici olan bu hissin çocuğu yanlışa sevk etmesine müsaade vermemektir. Çocuk anne babadan öğrenmediği doğruyu dışarıda yanlış kaynaklardan öğrenecektir.
Ebeveyn çocuğu ekranın sınırsızlığından muhafazalı ve çocuğa denetimli ekran kullanması ile rol model olmalıdır. Elimdeki telefonlar bize dünyaları sunarken, çocuklarımızı bizden uzaklaştırmamalıdır. Bu niçinle gerek kendimize gerekse çocuklarımıza karşı sorumluluklarımızı hatırlamalı, ekranlara gömdüğümüz başımızı kaldırmalıyız.
Çocukluk devri bizim kişiliğimizi şekillendirir ama ömrümüz çocukluk periyodundan ibaret değil. hiçbirimiz çocukluğumuzdan ibaret değiliz. Her aksilikte günah keçisi çocukluk devri yaşantıları ve aile olmamalı, fatura çocukluğa ya da anne babaya kesilmemelidir. İnsan zihninin 5-6 yaştaki haline takılıp kalasına müsaade vermemelidir. Allah akıl, idrak, vakit vermiş… Hayat seyahatinde yaşlanıyoruz ve öğreniyoruz.
Bir çocuğun gülme, konuşma, yemek yeme ya da oyun oynama biçimine baktığımız vakit ailesinden izlere rastlarız. Çocuğun tavır ve davranışları hakikat okuyanlara, çocuğun yetiştirilmesi hakkında bilgiler verir. Bu noktada anne babanın hal tavır ve kişilik yapıları devreye girer.
Çocuklarımız bize emanettir. Emanetlerimizi en âlâ biçimde topluma kazandırmak için uğraş göstermeliyiz. Ebeveynin çocuk yetiştirmedeki istikrarlı davranışları aile içi bağlantı ve bağlantıları güçlendirir. Bunun yanında çocuğun özgüven maharetlerini geliştirir. bir daha ebeveyn tavır ve davranışları mahremiyet şuurunun gelişmenini dayanaklar.
Çocuğa mahremiyet şuuru kazandırılmadıysa; çocuk kendisinin ve karşısındakinin hudutlarını koruyamayacak, özgüven gelişmeninde sağlıklı yol alamayacak, kendini dışarıdaki tehdit ve tehlikelere karşı açık hale getirecek, duygusal, fizikî ve ruhsal ihmal ve istismar karşısında kendini ve ötekini savunamayacaktır. Ebeveyn hal ve tavırları, çocuğun mahremiyet şuuru kazanmasında ve özgüven gelişmeninde hayli değerlidir. Unutulmamalıdır ki; özgüven eksikliği olan çocuk, dışarıdaki arka niyetli şahısların en kolay avı olacaktır. Bu yüzden çocuklarımızın özgüvenlerinin gelişmesi konusuna bilhassa dikkat etmeli, onları desteklemeliyiz.
Çocuğun kişilik gelişmeninde, toplumsal gelişmeninde, akademik muvaffakiyetinde, özgüven gelişmeninde ve tüm bedelleri kazanmasında ebeveyn tutum ve tavırları değerlidir.
Demokratik anne baba tavırları: Çocuğun yaşı kaç olursa olsun onun kararlarına hürmet duyulur, onun fikri önemsenir, çocuğun temel gereksinimleri karşılanır ve sevgi gösterilir. Çocuğun başarısı ödüllendirilirken başarısızlığı cezalandırılmaz ve ailenin katı kurallar yoktur. Bu sayede çocuk kendini rahatça söz edebilir.
Çok hami ebeveyn tavırları: Ebeveynin “aman düşecek, aman bir şey olacak, aman canı acıyacak” vb. hal, tavır ve yaklaşımları ile karşılaşırız. Ziyan görmesin diye daima denetim altında tutulan ve kısıtlanma ile karşılaşan çocuğun kendini tanımasına fırsat verilmediği için; çocuk tek başına hareket edemez, özgüveni gelişmez, kendi kararlarını alamaz ve kendini gerçekleştiremez. Çocuk ailenin dışına çıktığında, ailesinin onu koruduğu kadar kendisini koruyacak birileri ile karşılaşamayacak ve dışarıdan gelebilecek her türlü tehlikeye açık hale gelecektir.
Cezalandırıcı, otoriter anne baba tavırları: Çocuk daima korkar, iyi-kötü davranış ayrımı yapamaz. Daima bir baskı hali vardır, çocuğun kişiliği hiçe sayılır, söylenenleri yapmadığında fizikî şiddet görür. Bu tutum ve tavırlar ile yetişen çocuğun kendine itimadı gelişmez.
Kararsız- tutarsız anne baba tavırları: Anne-baba kendi ortalarında kararsızdırlar. Annenin evet söylemiş olduğine baba hayır, babanın evet söylemiş olduğine anne hayır der. Çocuk her durumda farklı bir yanıt duyar ve bu tutarsız tutumlar çocuğun kişilik gelişmenine olumlu katkı sağlamaz.
Çocuk merkezli ebeveyn tavırları: Çocuğun dediği neredeyse buyruk üzeredir, her dediği yapılır. Meskendeki dünya çocuğun etrafında döndürülür, çocuk her şey benim sayemde üzere bir algıyla büyürse o meskenden çıktığında, yani okul hayatının başlangıcıyla meskenden uzaklaşmaya başladığında da dünyanın kendi etrafında dönmesini isteyecek, arkadaşları üzerinde hâkimiyet ve otorite kurmaya çalışacaktır. Hâkimiyet ve otorite kurmaya çalışırken; hudut şuuru ve toplumsal mahremiyet şuuru kazanamadığı için ahenk sorunları niçiniyle akranlarıyla zorluk yaşayacak, paylaşmayı bilmediği için de alaka kuramayacak ve yalnızlaşacaktır.
Destekleyici tavır: Olmasını istediğimiz, hoşgörülü ebeveyn biçimidir. Destekleyici tavır ile büyüyen çocuk; mahremiyet- merhamet- adalet ve gibisi faziletleri ömrüne işleyebilmiş ve bu hünerlerini kazanmış, kendine ve etrafına güvenen, sağlam, işbirlikçi, memnun ve arkadaş canlısıdır.
Mahremiyet şuurunda çocuğa kazandırmaya çalışılanlariçinde; dışarıda yaşayabileceği bir tehlike ya da makûs bir dokunuşa reaksiyon verebilmesi, yakında güvenebileceği biri var ise yanına gitmesi, hayır diyebilmesi, vücudunu koruyabilmesidir.
Mahremiyet şuuru kazandırılmamış çocuğun hayatında anne babanın yetiştirme sürecine baktığımızda küçüktür bir şey olmaz, anlamaz, büyüyünce hatırlamaz ve gibisi yaklaşımlar ağır basmaktadır. Çocuğu kalabalıkların içerisinde soyup giydiren, daha küçük diye uluorta altını değiştiren tutum tavırla yetişen çocuk, dışarıda ne kendini ne kendi mahremini ne de ötekinin mahremini koruyabilir. Mahremiyet şuurundan uzak yetişen çocuk arkadaşlarıyla dışarıda oyun oynuyorken terlediğinde bir anda tişörtünü çıkarıp atabilir örneğin. Zira bunu niye yapmaması gerektiğini o birinci toplumsal yapıda öğrenemedi. Çocuk öğrenmediğini ömründe uygulamaya geçiremez.
Mahrem bölgelerin nereler olduğu kültürden kültüre, geleneklere, inanca ve yaşantıya nazaran değişiklik göstermektedir. Mahremiyet şuuru kazandırmada dikkat edilmesi gerekenlerden bahsetmek gerekirse; evvela çocuğa mahrem bölgeleri tanıtılmalı ve bu bölgeleri muhafazası öğretilmelidir.
-Çocuğa mahrem bölgelerinin kendisine özel olduğu, kimsenin özel bölgelerine dokunamayacağı, dokunmak isteyen olursa reaksiyon göstermesi ve ailesine anlatması gerektiği, ayrıyeten kendisi müsaade vermeden kimsenin onu öpmesine müsaade vermemesi gerektiği öğretilmelidir. Bu şuurun oluşmaması ileride büyük sorunların kapısını aralayabilir.
-Küçüktür anlamaz, bir şey olmaz yaklaşımı büyük bir yanılgıdır. Bilakis fazlaca şey olur. Bu tuzağa düşmemek gerekir. Çocuğun doğduğu birinci gün itibariyle onun mahremiyetine evvel ebeveynleri hürmet duymalıdır. Bir oburunun yanında giydirilmemeli, bezlememeli, altı değiştirilirken çok vakit geçirilmemelidir.
-Çocuğun gelişimi ve karakteri yaşa bağlı olarak değişim göstermektedir. Bu niçinle her ebeveyn çocuğunun gelişim özelliklerine ve karakterine göre öz bakım hünerleri çocuğa kazandırılmalıdır.
-Tuvalet eğitimi esnasında çocuğun kullandığı lazımlık ortalık yerde bulunmamalıdır.
-Tuvalet eğitimiyle başlayan süreçte çocuğa; muhtaçlıklarını giderdikten daha sonra paklığını nasıl yapacağı öğretilmeli, banyosunu yapabileceği konusunda cesaretlendirilmeli, yardım etmek için girilmesi gerektiği vakit içinderda çocuğun iç çamaşırları üzerinde olmalı ve mahremiyetin kıymeti hissettirilmelidir.
-Anne baba çocuğa öğretmeye çalıştıklarını kendi ömürlerinde uygulamalıdır. Çocuk duyduklarıyla değil; gördükleriyle daha kolay öğrenir. Çocuk daima müşahedeler, her davranışı fotoğraf makinesi üzere çekip kaydeder. Bu yüzden ebeveynin davranışlarına, tutum ve tavırlarına hayli dikkat etmeleri gerekir. örneğin çocuğun mahrem bölgelerini kapatarak konutta gezmesini öğretmeye çalışırken anne baba da meskende mahrem bölgelerini kapatarak gezmelidir. Çocuğa tuvalet kapısının kapalı tutulması gerektiği öğretilmeye çalışılırken ebeveynde tuvalet kapısını kapalı tutmalıdır.
-Çocuğa HAYIR deme marifeti kazandırılmalı, oyuncak-kıyafet ve aksesuar seçimi yaşına ve cinsiyetine uygun olmalı, çocuğun ekran başında sınırsız ve denetimsiz vakit geçirmesine müsaade edilmemeli, çocuk için uygun olmayan sevgi sözcükleri ile çocuğa hitap edilmemeli, yanına gitmek dahi istemediği bireye ebeveyni tarafınca kendisini sevdirmesine zorlayan “git bakayım sevecek seni” vb. yaklaşımlardan uzak durulmaldır, konutun adresi öğretilmeli ve aile fertlerinin numaraları ezberletilmelidir.
Ebeveynin mahremiyet eğitimi ya da şuurunu kazandırmada çocuğu sürece dâhil etmesi gerekir. Örnek vermek gerekirse; ailece televizyonda bir dizi/film izliyorken uygunsuz bir sahne ile karşı karşıya kalındığını düşünelim. O anda ebeveynin apansız kanalı değiştirmesi çocukta merak uyandıracaktır. Her birimizin elinin altında ekran ve internet olduğunu unutmayalım. İstediğimiz rastgele bir mevzu özelinde neredeyse tüm detaylara yazılı ve görsel biçimde ulaşabiliyoruz. Merakı uyanan çocuk bir de okuma yazma biliyorsa kapattığımız kanaldaki yayınla alakalı merakını gidermek için odasına gidecek ve kapatılan sahneyi tahminen daha fazlasını izleyecektir.
Kanalı kapatmak yerine, o sahneye çocukla beraberyken denk gelindiyse; anne ya da baba o sahnenin, o sahnede yaşanan durumun güzel olmadığıyla alakalı yansısını muhakkak etmeli ancak bunu direkt çocuğa söylememeli, bunun yanlış olduğuyla alakalı yorumunu genele anlatır üzere anlatmalıdır. O sahnede yaşananların yanlış olduğu, mahremiyete uygun olmadığı lisana getirilmeli daha sonra kanal değiştirilmelidir.
Bir anda kanal kapatıldığında çocukta merak uyanır ve çocuk merakını yalnız kaldığı anda inançsız ortamda gidermeye çalışır. Çocuğu geliştiren elbette merak duygusudur. Dikkat edilmesi gereken geliştirici olan bu hissin çocuğu yanlışa sevk etmesine müsaade vermemektir. Çocuk anne babadan öğrenmediği doğruyu dışarıda yanlış kaynaklardan öğrenecektir.
Ebeveyn çocuğu ekranın sınırsızlığından muhafazalı ve çocuğa denetimli ekran kullanması ile rol model olmalıdır. Elimdeki telefonlar bize dünyaları sunarken, çocuklarımızı bizden uzaklaştırmamalıdır. Bu niçinle gerek kendimize gerekse çocuklarımıza karşı sorumluluklarımızı hatırlamalı, ekranlara gömdüğümüz başımızı kaldırmalıyız.