Sevgili okurlarım hepinize yürekten merhabalar diyorum. Bugün bir daha sizler ile bir arada olmanın mükemmel bir coşkusu var üzerimde. Bugün sizlere bilişsel terapi tarihinde epey lakin epey değerli olan bir bireyden bahsedeceğim. Bu kişi vaktinde tarlalarda çalışan bir köle iken daha sonralarda bir filozof olan Epiktetos’un ta kendisidir. Kölelikten Filozofluğa Epiktetos diye bir belgeseli vardır. Kesinlikle izleyin derim, şiddetle tavsiye ederim. Yakın bir vakitte sizlerden düzgün olmasın yeterli bir danışanımla yaptığım terapi seansı esnasında kendisine Epiktetos’un sakatlanma öyküsünü anlatmıştım. O danışanım bu öyküden epey etkilenmişti ve bana bu kıssayı kaleme almamı istemişti. Ben de kendisine bir gün bu öyküyü yazıp yayınlayacağımı ve paylaşacağımı söylemiştim. Şu an Epiktetos’un öyküsünü anlatmış olmanın farklı bir mutluğu ve danışanıma verdiğim kelamı tutmuş olmanın mutluğunu yaşıyor ve bu his durumu siz bedelli okurlarımla paylaşırken de ayrıyeten memnun oluyorum. Bu his ve fikirlerimi sizle paylaştıktan daha sonra Epiktetos’un kıssasına vakit kaybetmeden başlayalım derim.
Epiktetos’un bilişsel terapiye inanılmaz katkısı mevcuttur hatta Epiktetos bilişsel terapinin atası olarak kabul edilir. Epiktetos’a göre memnunluk ve özgürlük denetim edebileceğimiz ya da edemeyeceğimiz şeylerin ayrımında gizlidir. Birey bu hakikati; yani yaşamın-hayatın bireyin kendisinin denetiminde olan yahut olmayan ögelerden meydana geldiğini kabul edip ve bu kabul ile hayatına devam ederse şayet, bireyde huzur ve memnunluk gerçekleşecektir. Epiktetos’a nazaran dış objelerin bize ziyan verme mümkünlüğü zati yoktur. Kendi davranış yahut inançlarımız yahut tavırlarımız bize ziyan verir. İnsanları etkileyen, durumlara, şahıslara ya da olaylara verdikleri manalardan geçer. İnsanların bu anlamlandırmaları aslında olaylara yönelik bir çeşit yorumdur. Epiktetos’a göre işte tam da bu yorumlar kişinin ruh sıhhatini önemli manada etkilemektedir. Gerek olumlu gerekse de olumsuz bir ruh hali insanların “şeylere” verdiği-yüklediği manalar ile oluşur, “şeylerin” bizzatihi kendisi ile değil.
Tarlalarda çalışan kölelerden biri olan Epiktetos Anadolu’nun Frigya bölgesinde doğmuştur. Sizler de çok yeterli bilirsiniz ki; kölelerin bir de sahipleri, efendileri olurdu. Bu efendiler de köleler kaçmasın diye ayaklarına pranga(zincir) bağlarlardı. Günlerden bir gün Epiktetos bir daha tarlada çalışırken efendisi Epaphroditus denetim etmeye gelir. Bir bakar ki Epiktetos’un prangası gevşemiş. Bunun üzerine Epiktetos’un prandasını sıklaştırmaya karar verdi. Epiktetos ise; efendisine buna gerek olmadığını, aslına bakarsanız kaçmayacağını ve şayet pranga sıklaşırsa ayağının ziyan gorebileceğini söylemiş oldu. Lakin efendi Epaphroditus kölesi Epiktetos’u dinlemedi. Çok geçmeden efendi Epaphroditus’a kölelerden birinin ayağının kırıldığı haberi sarfiyat. Kalkar masraf tarlaya. Bir bakar ki herkes toplanmış. Kalabalığı yararak dairenin ortasındaki Epiktetos ile göz göze gelir, ayağına bakar ayağı kırılmıştır. Lakin epey değişiktir ki Epiktetos’tan ağlamak, bağırmak ve buna benzeri rastgele bir reaksiyon yok. Bu durum efendi Epaphroditus’un da garibine gitmiştir. Bunun üzerine Epiktetos’a sorar “Ayağın kırılmasına karşın nasıl oluyor da rastgele bir reaksiyon vermiyorsun” diye. Epiktetos da o meşhur karşılığını verir. Der ki “aslına bakarsan ayağım kırılmış, ben ne kadar ağlasam da bağırsam da kırılmış olan ayağım kırılmamış olur mu?” Bu yanıttan etkilenen efendi Epaphroditus, kölesi Epiktetos’u azat etti. bu biçimdece bir filozofun önü açılmış oldu. Epiktetos da inanılmaz bir öğrenme isteği ile geliştikçe gelişti. Ve nihayet şimdiki bilişsel terapinin temellerini atmayı başarmıştır.
Epiktetos şu biçimde der; dünya bir aynadır ve ne düşünüyorsak dışarıda yani dünyada onu görür ve onu yaşarız. Belinizi büken taşıdığınız yükün bizzatihi kendisi değildir, onu nasıl taşıdığınızdır. Epiktetos’un bir öteki cümlesinde ise bakış açımızın ne kadar kıymetli olduğunu tekrar görmekteyiz. Der ki; insanlara rahatsızlık veren, olayların bizzatihi kendisi değildir, bu olaylara kişinin bakış açısıdır. Salt gerçek ve yanlış yoktur. Hayata salt gerçek ve yanlış açısından bakmak bireyde utanç, suçluluk, korku ve çökkünlüğe ve de düşmanca hislere niye olur. Epiktetos’un bu cümleleri sanırım bizlere şunu aktarıyor: Hayatta siyah ve beyaz renk diye iki renk vardır. Fakat ömür yalnızca bu iki renkten mi ibarettir sizce? hayatın öteki renklerinden niye kendimizi yoksun ediyoruz. Hayat ya daima ya hiç midir? Hem şu hem şu olamaz mı? Üçüncü bir seçeneği niye kendimize sunmuyoruz? niye kendimize daima zalimce davranıyoruz.
Epiktetos’a nazaran bireyin yegane gayesinin, gayesinin, hedefinin hayatının-yaşamının efendisi olmak olduğunu savunur. Bu fikir hakikaten de hepimizin üzerinde çokce düşünmemiz gerektiği kanaatindeyim. Çünkü maalesef çoğumuz hayatlarımızın efendisi değiliz. Ve bir daha maalesef ki hayatlarımızın efendisi öbürleri ve üstelik bu diğerlerine biz müsaade ettik. Bana bakılırsa bu onların başarısı değil bizim başarısızlığımız. Zira şayet bizler onlara bunun müsaadesini vermez isek onlar asla hayatlarımızın efendisi olamaz. Onlar asla hayatlarımız üzerinde karar sahibi olamazlar. Onlar asla hayatlarımızı yargılayacak hamaseti bulamazlar. Onları cesaretlendirmeyi ne vakit bırakacağız. Pekala kendimizi ne vakit cesaretlendireceğiz sanki? Kendimize dönüp bu ömür senin ve bu hayatın bir efendisi olacaksa o da sensin ve de sen olmalısın. Bir diğerine kelam hakkı asla lakin asla vermeyin. Zira bu kelam hakkı onlarda bir alışkanlık oluşturur. Dikkatli olmak gerekir.
Epiktetos der ki kendine ne olacağını ne olabileceğini bir sor ve daha sonra ne yapman gerekiyorsa onu yap. Burada Epiktetos kişinin iç sesi ile muhasebe yapmasını öneriyor. Tabi bu iç ses dingin ve makul bir ses olmalıdır. Çünkü telaşlı bir iç ses kişiyi farklı yerlere götürebilir. bir daha kendisi şöyleki der “Yarın değişik bir insan olacağım diyorsun, pekala niye bugünden başlamıyorsun?” İnsanoğlu ertelemeyi ve tembelliği genel manada seven bir varlık. halbuki kaybedecek vakit yoktur. Kişi bir an evvel değişimine başlamalıdır. En azından değişim için adım atmalıdır. Yapmayı düşündüğü değişimi bir psikolog ile yaparsa daha yeterli olur. Çünkü bu değişim fikri meşaketlidir, zordur. Kişi her an bu yoldan cayabilir. Bu fikir muhakkak bir müddetden daha sonra eziyetmiş üzere gelebilir. Onun için asla pes etmeyin. Yanınızdakiler sizi motive edecek bireyler olsun. Size negatif güç verecek beşerler ile kesinlikle aranızı açın. Açın ki bu değişim süreci sağlıklı bir biçimde yürüyebilsin. Epiktetos’u tanıdıkça, kelamlarını bakış açısını öğrendikçe seveceğinizi düşünüyorum sevgili okurlarım.
Bedelli okurlarım bir daha bir yazının sonuna maalesef gelmiş bulunmaktayım. İçimde bir hüzün lakin bu kalıcı değil. Çünkü yakın bir vakitte yine buluşacağımızın hevesi ve umudu beni bu hüzünden kurtarıyor. Yazmamı istediğiniz bir husus var ise lütfen bana ileti atın elimden geldiğince, dilim döndüğünce yazmaya, detaylarımi aktarmaya çalışırım. Kendinize güzel ve hoş davranın. Kendinizi ihmal etmeyin. Kendinizi kendinizden koruyun.
Epiktetos’un bilişsel terapiye inanılmaz katkısı mevcuttur hatta Epiktetos bilişsel terapinin atası olarak kabul edilir. Epiktetos’a göre memnunluk ve özgürlük denetim edebileceğimiz ya da edemeyeceğimiz şeylerin ayrımında gizlidir. Birey bu hakikati; yani yaşamın-hayatın bireyin kendisinin denetiminde olan yahut olmayan ögelerden meydana geldiğini kabul edip ve bu kabul ile hayatına devam ederse şayet, bireyde huzur ve memnunluk gerçekleşecektir. Epiktetos’a nazaran dış objelerin bize ziyan verme mümkünlüğü zati yoktur. Kendi davranış yahut inançlarımız yahut tavırlarımız bize ziyan verir. İnsanları etkileyen, durumlara, şahıslara ya da olaylara verdikleri manalardan geçer. İnsanların bu anlamlandırmaları aslında olaylara yönelik bir çeşit yorumdur. Epiktetos’a göre işte tam da bu yorumlar kişinin ruh sıhhatini önemli manada etkilemektedir. Gerek olumlu gerekse de olumsuz bir ruh hali insanların “şeylere” verdiği-yüklediği manalar ile oluşur, “şeylerin” bizzatihi kendisi ile değil.
Tarlalarda çalışan kölelerden biri olan Epiktetos Anadolu’nun Frigya bölgesinde doğmuştur. Sizler de çok yeterli bilirsiniz ki; kölelerin bir de sahipleri, efendileri olurdu. Bu efendiler de köleler kaçmasın diye ayaklarına pranga(zincir) bağlarlardı. Günlerden bir gün Epiktetos bir daha tarlada çalışırken efendisi Epaphroditus denetim etmeye gelir. Bir bakar ki Epiktetos’un prangası gevşemiş. Bunun üzerine Epiktetos’un prandasını sıklaştırmaya karar verdi. Epiktetos ise; efendisine buna gerek olmadığını, aslına bakarsanız kaçmayacağını ve şayet pranga sıklaşırsa ayağının ziyan gorebileceğini söylemiş oldu. Lakin efendi Epaphroditus kölesi Epiktetos’u dinlemedi. Çok geçmeden efendi Epaphroditus’a kölelerden birinin ayağının kırıldığı haberi sarfiyat. Kalkar masraf tarlaya. Bir bakar ki herkes toplanmış. Kalabalığı yararak dairenin ortasındaki Epiktetos ile göz göze gelir, ayağına bakar ayağı kırılmıştır. Lakin epey değişiktir ki Epiktetos’tan ağlamak, bağırmak ve buna benzeri rastgele bir reaksiyon yok. Bu durum efendi Epaphroditus’un da garibine gitmiştir. Bunun üzerine Epiktetos’a sorar “Ayağın kırılmasına karşın nasıl oluyor da rastgele bir reaksiyon vermiyorsun” diye. Epiktetos da o meşhur karşılığını verir. Der ki “aslına bakarsan ayağım kırılmış, ben ne kadar ağlasam da bağırsam da kırılmış olan ayağım kırılmamış olur mu?” Bu yanıttan etkilenen efendi Epaphroditus, kölesi Epiktetos’u azat etti. bu biçimdece bir filozofun önü açılmış oldu. Epiktetos da inanılmaz bir öğrenme isteği ile geliştikçe gelişti. Ve nihayet şimdiki bilişsel terapinin temellerini atmayı başarmıştır.
Epiktetos şu biçimde der; dünya bir aynadır ve ne düşünüyorsak dışarıda yani dünyada onu görür ve onu yaşarız. Belinizi büken taşıdığınız yükün bizzatihi kendisi değildir, onu nasıl taşıdığınızdır. Epiktetos’un bir öteki cümlesinde ise bakış açımızın ne kadar kıymetli olduğunu tekrar görmekteyiz. Der ki; insanlara rahatsızlık veren, olayların bizzatihi kendisi değildir, bu olaylara kişinin bakış açısıdır. Salt gerçek ve yanlış yoktur. Hayata salt gerçek ve yanlış açısından bakmak bireyde utanç, suçluluk, korku ve çökkünlüğe ve de düşmanca hislere niye olur. Epiktetos’un bu cümleleri sanırım bizlere şunu aktarıyor: Hayatta siyah ve beyaz renk diye iki renk vardır. Fakat ömür yalnızca bu iki renkten mi ibarettir sizce? hayatın öteki renklerinden niye kendimizi yoksun ediyoruz. Hayat ya daima ya hiç midir? Hem şu hem şu olamaz mı? Üçüncü bir seçeneği niye kendimize sunmuyoruz? niye kendimize daima zalimce davranıyoruz.
Epiktetos’a nazaran bireyin yegane gayesinin, gayesinin, hedefinin hayatının-yaşamının efendisi olmak olduğunu savunur. Bu fikir hakikaten de hepimizin üzerinde çokce düşünmemiz gerektiği kanaatindeyim. Çünkü maalesef çoğumuz hayatlarımızın efendisi değiliz. Ve bir daha maalesef ki hayatlarımızın efendisi öbürleri ve üstelik bu diğerlerine biz müsaade ettik. Bana bakılırsa bu onların başarısı değil bizim başarısızlığımız. Zira şayet bizler onlara bunun müsaadesini vermez isek onlar asla hayatlarımızın efendisi olamaz. Onlar asla hayatlarımız üzerinde karar sahibi olamazlar. Onlar asla hayatlarımızı yargılayacak hamaseti bulamazlar. Onları cesaretlendirmeyi ne vakit bırakacağız. Pekala kendimizi ne vakit cesaretlendireceğiz sanki? Kendimize dönüp bu ömür senin ve bu hayatın bir efendisi olacaksa o da sensin ve de sen olmalısın. Bir diğerine kelam hakkı asla lakin asla vermeyin. Zira bu kelam hakkı onlarda bir alışkanlık oluşturur. Dikkatli olmak gerekir.
Epiktetos der ki kendine ne olacağını ne olabileceğini bir sor ve daha sonra ne yapman gerekiyorsa onu yap. Burada Epiktetos kişinin iç sesi ile muhasebe yapmasını öneriyor. Tabi bu iç ses dingin ve makul bir ses olmalıdır. Çünkü telaşlı bir iç ses kişiyi farklı yerlere götürebilir. bir daha kendisi şöyleki der “Yarın değişik bir insan olacağım diyorsun, pekala niye bugünden başlamıyorsun?” İnsanoğlu ertelemeyi ve tembelliği genel manada seven bir varlık. halbuki kaybedecek vakit yoktur. Kişi bir an evvel değişimine başlamalıdır. En azından değişim için adım atmalıdır. Yapmayı düşündüğü değişimi bir psikolog ile yaparsa daha yeterli olur. Çünkü bu değişim fikri meşaketlidir, zordur. Kişi her an bu yoldan cayabilir. Bu fikir muhakkak bir müddetden daha sonra eziyetmiş üzere gelebilir. Onun için asla pes etmeyin. Yanınızdakiler sizi motive edecek bireyler olsun. Size negatif güç verecek beşerler ile kesinlikle aranızı açın. Açın ki bu değişim süreci sağlıklı bir biçimde yürüyebilsin. Epiktetos’u tanıdıkça, kelamlarını bakış açısını öğrendikçe seveceğinizi düşünüyorum sevgili okurlarım.
Bedelli okurlarım bir daha bir yazının sonuna maalesef gelmiş bulunmaktayım. İçimde bir hüzün lakin bu kalıcı değil. Çünkü yakın bir vakitte yine buluşacağımızın hevesi ve umudu beni bu hüzünden kurtarıyor. Yazmamı istediğiniz bir husus var ise lütfen bana ileti atın elimden geldiğince, dilim döndüğünce yazmaya, detaylarımi aktarmaya çalışırım. Kendinize güzel ve hoş davranın. Kendinizi ihmal etmeyin. Kendinizi kendinizden koruyun.