Lisanlarda dolaşan bir kıssa vardır:
Filleri yetiştirmek için onları küçükken kalın bir zincirle bir kazığa bağlarlar. Tabi ki yavru filin bu zincirleri koparabilmesi ya da kazığı sökebilmesi imkânsızdır. Küçük fil bir süre bu esaretten kurtulabilmek için tüm gücüyle eforlar fakat sonuç değişmez, özgürlüğüne kavuşamaz ve bu durumu kabullenir. yıllar geçer fil kocaman olur, güçlenir. Bağlı olduğu kazağın ve zincirlerin onlarca katı güce sahiptir artık. Fakat fil asla bunu denemez. Zira o özgür olamayacağına inanmıştır bir kere. Artık kırılamayan şey zincir değil, filin inancıdır.
Bu duruma ‘Öğrenilmiş Çaresizlik’ denir. Pekala, nedir bu öğrenilmiş çaresizlik?
Öğrenilmiş Çaresizlik, kişinin aşikâr durumlar karşısında daima olumsuz reaksiyon alarak başarısızlığı kökten kabullenme durumudur. Kişi günden güne duruma karşı yapabilme, başarabilme isteğini kaybetmesi ile bu çaresizliği öğrenir ve bu olumsuz durumu değiştirebilmek için yapabilecek bir şey olmadığından emin duruma gelerek direnç gösterir. Kişi bu tip durumlarda ekseriyetle depresif ruh hali içerisine girebilmektedir. ‘Ne kadar konuşsam da beni anlamayacak.’ , ‘Ne kadar çalışırsam çalışayım kazanamayacağım.’ , ‘Bu iş olmaz, asla çözülmez, ben sana söyleyeyim.’ . Bu tip telaffuzlar içerisinde yaşadığı gerilim karşısındaki pasif tavır, isteksizlik, çaresiz hissetme üzere ne yaparsa yapsın boşuna olacağı kanısı kişiyi ele almaktadır.
Bu durum bilhassa çocuklarda yardıma gereksinim duydukları an kimse yardıma gelmediğinde yahut davranışı kararında onaylanmama, reaksiyon görme üzere durumlarla karşılaştığı vakit çocukta uğraş eksikliği, düşük özgüven, çabuk vazgeçme, düşük motivasyon, yardım istememe üzere davranışlar ortaya çıkmaktadır. Pekala, bu durumda ebeveynler ne yapmalıdır? Burada ebeveynlere düşen çocuklarının özgüvenini desteklemek, ‘yapamazsın, edemezsin, olmaz…’ üzere özgüven zedeleyici kelamlar kullanmamak bunun yerine çocuklarının davranışlarının olumlu yanlarını göstererek çocuğu cesaretlendirmek ve buna benzeri şeylerle çocuğu destekleyebilirler.
Kelamın özü çaresizliği öğrendiğimiz üzere kuvvetlilüğü de öğrenmeliyiz. Bernand Shaw’un da dediği üzere ‘Sorun çaresizlik değil isteksizliktir… İsteksiziz; zira çocuklukta bize uygulanan birinci şey içimizdeki isteği öldürmektir.’. Her niyet sonuca götüren bir araçtır. Yani kaygı, telaş, dehşet ile zihnimizi besleyip bu türlü düşünürsek sonuçları da bu türlü olacaktır. Yapmamız gereken bu ruh halinden bir an evvel kurtulup odağımızı belirleyerek yola bir an evvelden koyulmak olmalıdır. Zira inançlar o denli ya da bu biçimde sonuçları tesirler. Başaracağınıza inanıyorsanız başarırsınız ve başaramayacağınıza inanıyorsanız başaramazsınız. Bu noktada zincirlerimizi fark edip kırabilmek için çaresizlik içeren her niyetin üzerine gitmeli ve evvel beynimizi daha sonra ruhumuzu özgür bırakabilmeliyiz. bu biçimdelikle kabullenerek lisanımızı değiştirelim. ‘Nasıl olsa değişmeyecek.’ Yerine ‘niçin değişmesin?’ demeye başlayarak çaresizlik durumundan kurtulmak için birinci adımı atmış oluruz. Bilinçaltı söylenene inanır, kendinize ne söylerseniz “o” olursunuz o hayat var ise, umut da var. Hem ne demiş, ünlü şair Edip Cansever:
“…Umudu dürt/ Ümitsizliği yatıştır… Unutmayın siz size biçilen hudutlardan hayli daha fazlasısınız.
[Her şeye karşın zincirleri kırmakta zorlanıyorsak, bir uzmandan yardım almakta yarar var.]
Filleri yetiştirmek için onları küçükken kalın bir zincirle bir kazığa bağlarlar. Tabi ki yavru filin bu zincirleri koparabilmesi ya da kazığı sökebilmesi imkânsızdır. Küçük fil bir süre bu esaretten kurtulabilmek için tüm gücüyle eforlar fakat sonuç değişmez, özgürlüğüne kavuşamaz ve bu durumu kabullenir. yıllar geçer fil kocaman olur, güçlenir. Bağlı olduğu kazağın ve zincirlerin onlarca katı güce sahiptir artık. Fakat fil asla bunu denemez. Zira o özgür olamayacağına inanmıştır bir kere. Artık kırılamayan şey zincir değil, filin inancıdır.
Bu duruma ‘Öğrenilmiş Çaresizlik’ denir. Pekala, nedir bu öğrenilmiş çaresizlik?
Öğrenilmiş Çaresizlik, kişinin aşikâr durumlar karşısında daima olumsuz reaksiyon alarak başarısızlığı kökten kabullenme durumudur. Kişi günden güne duruma karşı yapabilme, başarabilme isteğini kaybetmesi ile bu çaresizliği öğrenir ve bu olumsuz durumu değiştirebilmek için yapabilecek bir şey olmadığından emin duruma gelerek direnç gösterir. Kişi bu tip durumlarda ekseriyetle depresif ruh hali içerisine girebilmektedir. ‘Ne kadar konuşsam da beni anlamayacak.’ , ‘Ne kadar çalışırsam çalışayım kazanamayacağım.’ , ‘Bu iş olmaz, asla çözülmez, ben sana söyleyeyim.’ . Bu tip telaffuzlar içerisinde yaşadığı gerilim karşısındaki pasif tavır, isteksizlik, çaresiz hissetme üzere ne yaparsa yapsın boşuna olacağı kanısı kişiyi ele almaktadır.
Bu durum bilhassa çocuklarda yardıma gereksinim duydukları an kimse yardıma gelmediğinde yahut davranışı kararında onaylanmama, reaksiyon görme üzere durumlarla karşılaştığı vakit çocukta uğraş eksikliği, düşük özgüven, çabuk vazgeçme, düşük motivasyon, yardım istememe üzere davranışlar ortaya çıkmaktadır. Pekala, bu durumda ebeveynler ne yapmalıdır? Burada ebeveynlere düşen çocuklarının özgüvenini desteklemek, ‘yapamazsın, edemezsin, olmaz…’ üzere özgüven zedeleyici kelamlar kullanmamak bunun yerine çocuklarının davranışlarının olumlu yanlarını göstererek çocuğu cesaretlendirmek ve buna benzeri şeylerle çocuğu destekleyebilirler.
Kelamın özü çaresizliği öğrendiğimiz üzere kuvvetlilüğü de öğrenmeliyiz. Bernand Shaw’un da dediği üzere ‘Sorun çaresizlik değil isteksizliktir… İsteksiziz; zira çocuklukta bize uygulanan birinci şey içimizdeki isteği öldürmektir.’. Her niyet sonuca götüren bir araçtır. Yani kaygı, telaş, dehşet ile zihnimizi besleyip bu türlü düşünürsek sonuçları da bu türlü olacaktır. Yapmamız gereken bu ruh halinden bir an evvel kurtulup odağımızı belirleyerek yola bir an evvelden koyulmak olmalıdır. Zira inançlar o denli ya da bu biçimde sonuçları tesirler. Başaracağınıza inanıyorsanız başarırsınız ve başaramayacağınıza inanıyorsanız başaramazsınız. Bu noktada zincirlerimizi fark edip kırabilmek için çaresizlik içeren her niyetin üzerine gitmeli ve evvel beynimizi daha sonra ruhumuzu özgür bırakabilmeliyiz. bu biçimdelikle kabullenerek lisanımızı değiştirelim. ‘Nasıl olsa değişmeyecek.’ Yerine ‘niçin değişmesin?’ demeye başlayarak çaresizlik durumundan kurtulmak için birinci adımı atmış oluruz. Bilinçaltı söylenene inanır, kendinize ne söylerseniz “o” olursunuz o hayat var ise, umut da var. Hem ne demiş, ünlü şair Edip Cansever:
“…Umudu dürt/ Ümitsizliği yatıştır… Unutmayın siz size biçilen hudutlardan hayli daha fazlasısınız.
[Her şeye karşın zincirleri kırmakta zorlanıyorsak, bir uzmandan yardım almakta yarar var.]